Sensorische integratie

Prikkelverwerking is een proces dat bij iedereen plaats vindt. De prikkelverwerking, ook wel sensorische informatie verwerking genoemd, zorgt ervoor dat het lichaam in staat is te reageren op alles wat in de omgeving plaatst vindt. Dit gebeurt door een relatief simpel systeem: de zintuigen signaleren een prikkel. Die wordt doorgestuurd naar de hersenen, waar ze verwerkt worden. De hersenen kunnen vervolgens een seintje geven naar het lichaam om een reactie te geven, bijvoorbeeld je hand wegtrekken uit het vuur.

De manier waarop prikkels verwerkt worden is bij iedereen anders. De één is gevoeliger voor prikkels dan een ander, en ieder brein verwerkt de prikkels ook op een eigen manier. Iemand die heel gevoelig is voor prikkels zal deze liever vermijden, terwijl iemand die ongevoelig(er) is er juist naar op zoek kan gaan.

Sensorische integratie is het vermogen van het centrale zenuwstelsel om informatie afkomstig van verschillende zintuigen (zicht, gehoor, gevoel (tast), reuk, smaak en evenwicht) te integreren. Een samenhangende representatie van prikkels die worden opgevangen door verschillende zintuigen zorgt ervoor dat een organisme zich een wezenlijk beeld kan vormen van zijn omgeving.

Sensorische integratie is de sleutel voor een organisme om zich aan te kunnen passen aan de omgeving, want het staat hem toe de wereld om hem heen te zien als een samenhangend geheel. Sensorische integratie gaat ook over de manier waarop verschillende zintuigen samenwerken en elkaar beïnvloeden.

(Over)gevoelig zijn voor prikkels

Mensen met autisme kunnen extra gevoelig zijn voor prikkels waardoor ze extra hard binnenkomen. Zo kun je meer last hebben van geluiden in de omgeving. Extra gevoelig zijn voor (zon)licht of aanraking. Deze gevoeligheid kan veel consequenties hebben. Zo kun je bijvoorbeeld minder goed slapen omdat je wakker wordt van elk geluidje. Boodschappen doen kan erg ingewikkeld zijn omdat je last hebt van alle kleuren, lichten en geluiden in de winkel, of kun je je niet goed concentreren in de klas door de vele prikkels die je daar te verwerken krijgt.

Teveel prikkels kunnen snel leiden tot onrust en stress. De term ‘overprikkeling’ wordt vaak gebruikt om aan te duiden dat de hoeveelheid prikkels teveel is geweest. Overigens kunnen zowel mensen met, als zonder autisme overprikkeld raken. Bij mensen met autisme is dit punt alleen sneller bereikt, en wordt het vaak minder makkelijk aangevoeld. Hierdoor kunnen mensen zonder autisme overprikkeling beter voorkomen. Zij voelen meestal op tijd aan wanneer overprikkeling op de loer ligt en kunnen hiernaar handelen.

Prikkels verminderd registeren/onder-gevoelig zijn voor prikkels

Soms worden prikkels niet zo goed geregistreert of verwerkt. Mensen met autisme gaan dan vaak op zoek naar extra prikkels om zo toch het gevoel te krijgen geprikkeld te worden. Dit gebeurt bijvoorbeeld door (overmatig) bezig te blijven, veel aan te raken, of niet stil te kunnen zitten. Hoewel iemand op dat moment actief bezig is met het zoeken naar prikkels, kan het voor de omgeving overkomen alsof iemand ongeïnteresseerd of juist trager van begrip is dan normaal. Contact maken gaat op deze momenten vaak moeizamer en het kan voor iemand veel moeilijker zijn om een gesprek goed te volgen of informatie tot zich te nemen. Voor zowel de persoon zelf, als de omgeving kan dit erg vervelend en ingewikkeld zijn.

Voorbeelden

Enkele voorbeelden van (over)gevoeligheid van prikkels kunnen zijn:

(Over)gevoelig zijn voor licht en soms zelfs pijn ervaren door bijvoorbeeld (fel) zonlicht of verlichting;
Last hebben van geluid;
(Over)gevoelig zijn voor aanraking;
(Over)gevoelig zijn voor (bepaalde) geuren;
Last hebben van strakke kleding/schoenen of bepaalde stoffen;
(Over)gevoelig zijn voor bepaalde structuren van voedsel, materialen, kleding.

Enkele voorbeelden van onder-gevoeligheid van prikkels kunnen zijn:
Ik noem dit bewust onder-gevoelig en niet gevoelloos. De prikkels worden minder dan gemiddeld ervaren, maar het is niet zo dat dit te maken heeft met gevoelloosheid of het continue ontbreken van prikkelgevoeligheid.

Onder-gevoelig zijn voor prikkels van buitenaf zoals licht, geluid, geur etc;
Prikkels moeilijk kunnen benoemen/ervaren;
Afwezig zijn, moeilijk een gesprek kunnen volgen;
Niet stil kunnen zitten;
Soms overmatig druk zijn en bezig blijven met allerlei taken;
Onrustig zijn, actief zoeken naar prikkels door bijvoorbeeld wiebelen, frunniken etc.

Hoe ik dit ervaar

Zelf heb ik meer last van een overgevoeligheid voor prikkels dan een onder-gevoeligheid. Zo vind ik boodschappen doen echt een ramp en ben ik daarna doodop door alle prikkels die mijn brein heeft moeten verwerken. Ook plekken waar veel mensen vermijd ik liever door de hoeveelheid aan prikkels.

Nu ik weet dat ik autisme heb snap ik mijn gedrag als kind veel beter. Ik vond het vreselijk op school en de klaslokalen veel te druk en vol. Zeker op de middelbare school greep ik elke kans aan om alleen te werken, het liefst op de gang en zonder anderen om me heen. Het liefst zou ik van elke les maar 10 minuten hebben gevolgd. Dan had ik de, in mijn ogen nodige, informatie mee kunnen pikken, om daarna zelf aan de slag te kunnen. Achteraf gezien had dat mijn schoolperiode veel makkelijker, maar vooral leuker gemaakt.

Soms lijk ik de prikkels in mijn omgeving goed te kunnen hebben en voel ik de overprikkeling totaal niet aankomen. Binnen een paar seconde kan het dan van goed, naar een ramp gaan en lijk ik geen enkel geluid of andere prikkel nog te kunnen hebben. Dit gevoel kan me op dat moment bijna letterlijk naar de keel grijpen en de enige optie is vaak om te vluchten naar een stille plek. Op school of werk was deze plek vaak de wc. Ik kon niet anders dan me terugtrekken om even bij te komen.

Wanneer ik actief op zoek ben naar prikkels en voel dat ze niet goed binnenkomen voel ik me erg onrustig. Op die momenten kan ik niet stilzitten en vind ik het moeilijk om erbij te blijven. Ook kan ik me erg gefrustreerd voelen omdat ik voel dat het niet goed gaat en ik niet kom tot wat ik eigenlijk wil doen. Deze momenten ervaar ik echter veel minder dan de overgevoeligheid.

Hoe kun je ermee omgaan?

Problemen bij sensorische integratie komt vaak voor bij kinderen en mensen met autisme, adhd en andere prikkelverwerkingsproblematiek. Mensen met sensorische integratie problemen hebben vaak moeite met situaties waar veel prikkels vanuit de omgeving zijn. Dit kunnen drukke omgevingen zijn, zoals in een supermarkt, maar ook rustige situaties zoals douchen, afdrogen en aankleden.

Eén of meerdere hulpmiddelen inzetten kent een aantal voordelen. Een verzwaringsdeken, -kussen of -vest helpt bijvoorbeeld bij concentratieproblemen en sensorische integratiestoornissen. Door de diepe druk die wordt toegepast op het lichaam, krijgen de hersenen een seintje dat de omgeving veilig is. De prikkelverwerking kan hierdoor reguleren waardoor het zenuwstelsel terug naar rust keert. Mede door de rust als de continue diepe druk die op het lichaam staat, zullen andere prikkels uit de omgeving minder hard binnen komen.

Er zijn verschillende hulpmiddelen voor sensorische integratie problemen. Bij Kauwsieradenenmeer.nl zocht ik een aantal sensory materialen uit om te proberen. De ene persoon heeft baat om meer rust in het lichaam te ervaren, de ander heeft weer baat bij het activeren van zijn alertheid, om zich vervolgens beter te kunnen concentreren.

Zelf heb ik gekozen voor een aantal tast materialen. Zelf ben ik erg gericht op mijn tast en zicht. Het helpt om met mijn handen bezig te kunnen zijn, of om naar iets te kunnen kijken. Door deze materialen mee te nemen, en bijvoorbeeld tijdens een (moeilijk) gesprek te gebruiken kan ik mijn spanning wat af laten vloeien. Ook helpt het mijn concentratie. In de toekomst zou ik ook graag een verzwaringskussen of -deken proberen en een koptelefoon aanschaffen in de hoop dat ik daarmee wat gemakkelijker zelfstandig boodschappen kan doen.

In Nederkand worden deze hulpmiddelen niet vergoed door gemeenten of zorgverzekeraars. Ik vind hier iets van, en heb besloten onderzoek te doen naar manieren waarop dit soort hulpmiddelen wel vergoed kunnen worden. Hierover zal ik later een aparte blog schrijven.

Tot slot

Sensorische integratie is het vermogen van het centrale zenuwstelsel om informatie afkomstig van verschillende zintuigen (zicht, gehoor, gevoel (tast), reuk, smaak en evenwicht) te integreren.

Alle materialen in dit artikel zijn te vinden via Kauwsieraden & meer. Sanne, van Een beetje bijzonder, heeft een duidelijk filmpje gemaakt waarin de een aantal materialen laat zien en ook verteld hoe je ze het beste kunt gebruiken. De video is hier te vinden.

Ik ben heel benieuwd hoe jullie dit ervaren en of jullie de term al kenden. Laat het hieronder weten, of praat mee onder de post op Facebook en Instagram over dit onderwerp! Meer lezen? Kijk dan eens naar de artikelen over Interoceptie of Alexithymie.