Prikkelverwerking deel 1

Prikkelverwerking is een proces dat bij iedereen plaatsvindt. De prikkelverwerking, ook wel sensorische informatie verwerking genoemd, zorgt ervoor dat het lichaam in staat is te reageren op alles wat in de omgeving plaatsvindt. Dit gebeurt door een relatief simpel systeem: de zintuigen signaleren een prikkel. Die wordt doorgestuurd naar de hersenen, waar ze verwerkt worden. De hersenen kunnen vervolgens een seintje geven naar het lichaam om een reactie te geven, bijvoorbeeld je hand wegtrekken uit het vuur.

De manier waarop prikkels verwerkt worden is bij iedereen anders. De één is gevoeliger voor prikkels dan een ander, en ieder brein verwerkt de prikkels ook op een eigen manier. Iemand die heel gevoelig is voor prikkels zal deze liever vermijden, terwijl iemand die ongevoelig(er) is er juist naar op zoek kan gaan.

Sensorische integratie  is het vermogen van het centrale zenuwstelsel om informatie afkomstig van verschillende zintuigen (zicht, gehoor, gevoel (tast), reuk, smaak en evenwicht) te integreren. Een samenhangende representatie van prikkels die worden opgevangen door verschillende zintuigen zorgt ervoor dat een organisme zich een wezenlijk beeld kan vormen van zijn omgeving.

Sensorische integratie is de sleutel voor een organisme om zich aan te kunnen passen aan de omgeving, want het staat hem toe de wereld om hem heen te zien als een samenhangend geheel. Sensorische integratie gaat ook over de manier waarop verschillende zintuigen samenwerken en elkaar beïnvloeden.

(Over)gevoelig zijn voor prikkels

Mensen met autisme kunnen extra gevoelig zijn voor prikkels waardoor ze extra hard binnenkomen. Zo kun je meer last hebben van geluiden in de omgeving. Extra gevoelig zijn voor (zon)licht of aanraking. Deze gevoeligheid kan veel consequenties hebben. Zo kun je bijvoorbeeld minder goed slapen omdat je wakker wordt van elk geluidje. Boodschappen doen kan erg ingewikkeld zijn omdat je last hebt van alle kleuren, lichten en geluiden in de winkel, of kun je je niet goed concentreren in de klas door de vele prikkels die je daar te verwerken krijgt.

Teveel prikkels kunnen snel leiden tot onrust en stress. De term ‘overprikkeling’ wordt vaak gebruikt om aan te duiden dat de hoeveelheid prikkels teveel is geweest. Overigens kunnen zowel mensen met, als zonder autisme overprikkeld raken. Bij mensen met autisme is dit punt alleen sneller bereikt, en wordt het vaak minder makkelijk aangevoeld. Hierdoor kunnen mensen zonder autisme overprikkeling beter voorkomen. Zij voelen meestal op tijd aan wanneer overprikkeling op de loer ligt en kunnen hiernaar handelen.

Prikkels verminderd registeren/onder-gevoelig zijn voor prikkels

Soms worden prikkels niet zo goed geregistreert of verwerkt. Mensen met autisme gaan dan vaak op zoek naar extra prikkels om zo toch het gevoel te krijgen geprikkeld te worden. Dit gebeurt bijvoorbeeld door (overmatig) bezig te blijven, veel aan te raken, of niet stil te kunnen zitten. Hoewel iemand op dat moment actief bezig is met het zoeken naar prikkels, kan het voor de omgeving overkomen alsof iemand ongeïnteresseerd is. Contact maken gaat op deze momenten vaak moeizamer en het kan voor iemand veel moeilijker zijn om een gesprek goed te volgen of informatie tot zich te nemen. Voor zowel de persoon zelf, als de omgeving kan dit erg vervelend en ingewikkeld zijn.

Prikkelverwerking en de zintuigen

Ieder mens heeft te maken met prikkelverwerking. Iedereen met ASS heeft prikkelverwerkingsproblemen, maar iemand met een prikkelverwerkingsprobleem hoeft geen ASS te hebben. Ieder brein verwerkt prikkels en iedereen is daar wel eens moe van. Mensen met autisme kunnen echter extra gevoelig zijn voor deze prikkels. Zoals ik hier al eerder heb beschreven kun je op verschillende manieren last hebben met prikkelverwerking. Het gaat hier dan om de prikkels die via de verschillende zintuigen door ons lichaam worden ervaren.

De meest bekende zintuigen zijn natuurlijk: zicht, gehoor, geur, tast en smaak. Daarnaast zijn er echter nog meer zintuigen. Hieronder zie je een overzicht met alle zintuigen en de daarbij behorende prikkels en gewaarwordingen.

Zintuig	Prikkel	Gewaarwording
Zicht	Licht	Zien
Gehoor	Trilling	Horen
Reuk	Moleculen/stoffen	Ruiken
Tast	Vervorming van de huid	Voelen
Smaak	Moleculen/stoffen	Proeven
Thermoceptie	Verwarming/afkoeling van de huid	Warmte/kou voelen
Nociceptie	Extreme vervorming/opwarming/afkoeling van de huid	Pijn voelen
Evenwichtszin	Beweging	Evenwicht
Proprioceptie	Spierspanning en rek in pezen	Bewegingen en lichaamsbewustzijn
Interoceptie	Gewaarwording dat een stof uitgestoten of aangevuld dient te worden.	Adem drang, honger/dorst gevoel, ontlasten

Compenseren en reguleren

Iemand die over- of ondergevoelig is voor bepaalde prikkels kan dit gaan compenseren en reguleren door middel van zelfstimulerend gedrag. Dit gedrag wordt ook wel stimmen genoemd. Iedereen friemelt wel eens, bijvoorbeeld aan je haar, kleding of je bent met je handen bezig tijdens een gesprek. Dit zijn allemaal lichte vormen van stimmen die ook neurotypische mensen gebruiken om (onbewust) spanning af te laten vloeien of als hulpmiddel om prikkels beter te kunnen handelen. Bij mensen met autisme komt stimmen veel vaker en in heftigere mate voor. Ook het flapperen met de handen, heen en weer wiegen etc vallen onder stimmen.

In het begin was ik me niet bewust van het stimmen bij mezelf, maar ik doe het wel degelijk en soms ook in vrij opvallende en heftige mate. Zelf heb ik hier geen last van, integendeel. Het helpt mij juist om met spanning om te gaan en ik wil het graag normaliseren. Ook hierover zal ik in de serie een aparte blog over maken.

Serie over prikkelverwerking

Omdat er zoveel te vertellen is over prikkelverwerking bij mensen met autisme heb ik besloten hier een serie van te maken. Hierin zal ik elk zintuig apart behandelen en vertellen in welke mate ik er last of problemen mee ervaar. Natuurlijk kan ik alleen mijn eigen ervaringen delen, dus heb je toevoegingen, of heb ik ergens een fout gemaakt? Laat het me dan vooral weten!

De serie is, wanneer hij helemaal online staat, terug te vinden onder deze link.

Tot slot

Prikkelverwerking stopt niet bij de 5 meest bekende zintuigen. Het heeft ook invloed op andere zintuigen en kan voor veel disbalans zorgen. Door te stimmen kunnen evt. problemen gereguleerd worden. Stimmen is niet alleen iets wat voor mensen met autisme helpt, maar wordt ook (onbewust) ingezet door neurotypische mensen.

De komende periode zullen er meer blogs online komen uit deze serie. Wil je als eerste op de hoogte zijn van een nieuwe blog? Volg me dan op Instagram of Facebook.

Heb jij veel last van prikkels, en hoe ga je hiermee om? Laat het me weten, ik praat er graag over door!